Wszystko o wadach stóp
Wady postawy znajdują się na czele listy chorób cywilizacyjnych, a wady stóp stanowią ponad 50% wad postawy. Wady postawy mogą być, zarówno następstwem wad stóp, jak i wady stóp mogą determinować powstawanie wad postawy.
Stopy są „fundamentem naszego ciała” i stanowią fragment postawy zarówno w statyce, jak i dynamice. Prawidłowo ustabilizowane stopy gwarantuje prawidłowy chód, co ma istotny wpływ na stan stawów: kolanowych, biodrowych oraz kręgosłupa. Jest to szczególnie ważne w okresie wzrostowym człowieka.
Niewłaściwa pozycja oraz noszenie nieodpowiednich butów sprzyja ciężkim deformacjom stopy, które początkowo wyglądają dość niewinnie, ale mogą przysporzyć dużych problemów zdrowotnych. Wady postawy, jak również zaburzenia związane z prawidłowym ukształtowaniem stóp, upośledzają sprawność wielu narządów i układów organizmu człowieka, jak również przyczyniają się do ich nieprawidłowej budowy.
Czym jest ludzka stopa?
„Ludzka stopa jest machiną o mistrzowskiej konstrukcji oraz dziełem sztuki” (Leonardo da Vinci)
Budowa stopy
Stopa swoją budową i funkcją przystosowana jest do dźwigania i elastycznego przenoszenia ciężaru ciała w czasie chodu, a także amortyzowania wstrząsów powstających w czasie poruszania się.
Zdrowe stopy są ważnym elementem zdrowia całego organizmu. Stopa prawidłowo ukształtowana, oglądana w pozycji stojącej, ma od strony wewnętrznej łagodny łuk, opierający się o podłoże piętą i śródstopiem.
Pięta widziana od tyłu jest przedłużeniem goleni i jest prawie prostopadła do podłoża. Odbicie takiej stopy, czyli ślad postawiony przez bosą stopę na papierze, tzw. plantokonturogram, wykazuje charakterystyczne wgłębienie.
Szkielet stopy składa się z:
– Kości stępu (łac. tarsus) – głównym ich zadaniem jest stabilny podpór dla dźwigania ciężaru ciała oraz stabilne przetoczenia podczas chodu i biegu
– Kość skokowa (łac. talus)
– Kość piętowa (łac. calcaneus ewnt. os calcis)
– Kość łódkowata (łac. os naviculare)
– Kości klinowate (łac. ossa cuneiforma):
przyśrodkowa (łac. mediale)
pośrednia (łac. intermedium)
boczna (łac. laterale)
– Kość sześcienna (łac. os cuboideum)
– Kości śródstopia (łac. ossa metatarsalia) – jest ich 5, liczone od strony wewnętrznej (numer 1) do zewnętrznej (numer 5) mają taką samą konstrukcję, jak wszystkie kości długie kręgosłupa, będąc ich miniaturami. Są one połączone z kośćmi stępu oraz kośćmi palców poprzez stawy i ścięgna
– Kości palców stopy (paliczki) (łac. ossa digitorum pedis) – łącznie 14, 2 kości wchodzące w skład palucha oraz po 3 kości na 4 pozostałe palce. [źródło: Wikipedia]
Za stabilność konstrukcji stopy oraz zdolność do przenoszenia bardzo dużych obciążeń odpowiadają liczne więzadła, które elastycznie utrzymują wszystkie kości stopy w stabilnym położeniu.
W stopie występują dwa więzadła: boczne i przyśrodkowe i ich zadaniem jest stabilizacja stawu skokowego w ruchach bocznych i skrętnych oraz znajdują się po obu stronach.
Więzadło przyśrodkowe składa się z 3 części i jego rolą jest , stabilizacja stopy w czasie odwracania „na zewnątrz. Składa się ono z:
– więzadła piszczelowo-skokowego przedniego i tylnego – łączy kość piszczelową z kością skokową i stabilizuje tą pierwszą,
– Więzadła piszczelowo-łódkowego- położone jest bardziej na zewnątrz, łączy i stabilizujące kości piszczelową i łódkową,
– Więzadła piszczelowo-piętowego- utrzymuje kość piszczelową stabilnie na kości piętowej.
Więzadło boczne utrzymuje w stawie kość strzałkową jest ono dużo słabszym więzadłem i jest najsłabsze ogniwem w stopie. Ze względu na swoją budowę jest ono dużo częściej narażone na naciągnięcia, czyli skręceniami. Jego zadaniem jest kontrola ruchu stopy podczas obracania do wewnątrz.
Składa się ono z:
– Więzadła skokowo-strzałkowego przedniego i tylnego- łączy kość strzałkową i kość skokową,
– Więzadła piętowo-strzałkowego – łączy kość strzałkową i kość piątkową
– Więzadła mięśni strzałkowych.
Mięśnie stopy
MIĘŚNIE STOPY
Na grzbiecie stopy znajdują się jedynie dwa cienkie mięśnie. Prostownik krótki palców i prostownik krótki palucha rozpoczynają się na kościach stępu. Ich ścięgna wplatają swoje włókna w rozcięgna grzbietowe palców i palucha.
Mięśnie podeszwowe stopy dzielą się na trzy grupy:
– grupa mięśni kłębu palucha – położone przyśrodkowo,
– boczną grupęmięśni kłębu palca V,
– grupę środkową.
W skład mięśni kłębu palucha wchodzi mięsień odwodziciel palucha położony po stronie przyśrodkowej stopy – odwodzi paluch od palca II. Mięsień zginacz krótki palucha przymocowuje się do paliczka podstawowego. Zgina paluch w stawie śródstopno-palcowym. Mięsień przywodziciel palucha składający się z głowy poprzecznej i skośnej przywodzi paluch do palca II. Głowa poprzeczna współdziała w czynnym kształtowaniu poprzecznego sklepienia stopy.
Mięśnie kłębu palca V są znacznie słabsze od mięśni kłębu palucha. Należą do nich odwodziciel, zginacz i przeciwstawiasz palca V.
Do grupy mięśni środkowych należy zginacz krótki palców położony od guza piętowego i kończy się czterema rozczepionymi ściegnami na podstawach środkowych paliczków II-V palców. Miesień zginacz palca i wzmacnia sklepienie podłużne stopy, współdziała z nim mięsień czworoboczny podeszwowy, biegnący od kości piętowej do bocznego brzegu ścięgna długiego zginacza palców. Pozostałe mięśnie grupy środkowej to mięśnie międzykostne i mięśnie glistowate. Są one słabiej rozwinięte, niż w kończynie górnej i spełniają podobna do nich czynność.
Wady stóp i przyczyny ich powstawania
Stopa płaska
STOPA PŁASKA – stopa, w której doszło do obniżenia sklepienia podłużnego i ustawienia w nawróceniu kości stępu.
Stopa ma nisko położony lub obniżający się łuk podłużny, który jest wynikiem niewydolności układu mięśniowo-wiązadłowego. Jeśli stan taki utrzymuje się długo, może prowadzić do zniekształceń, bolesności oraz zaburzenia funkcji stóp.
U dzieci do ok. 6 r.ż. występuje tzw. płaskostopie fizjologiczne, które wynika z niedojrzałości mięśni i więzadeł.
Stopa normalna
STOPA NEUTRALNA – stopa, w której po zetknięciu z podłożem, równomiernie rozkłada ciężar na całej powierzchni. Podczas biegu ciężar ciała rozprowadzany jest równomiernie począwszy od pięty, aż do wybicia palcami.
Stopę neutralną można rozpoznać po tym, że patrząc na nią od tyłu, pięta ustawiona jest w linii prostej z łydką, a ciężar ciała jest rozłożony równo na pięcie. Wybór obuwia jest tu prosty – buty dla osób z tym typem stopy nie posiadają dodatkowych wkładek amortyzujących.
Stopa wydrążona
STOPA WYDRĄŻONA – stopa o podwyższonym sklepieniu podłużnym i skróconą odległością między guzem piętowym a głowami kości śródstopia.
W tego rodzaju stopie występuje nadmierne wydrążenie stopy, między śródstopiem a piętą i skróceniem tego odcinka potocznie zwane wysokim podbiciem. Przyczyn choroby upatruje się na tle rozwojowych zaburzeń w dolnym odcinku rdzenia kręgowego.
Inne rodzaje stóp: stopa koślawa, płasko-koślawa, szpotawa
STOPA PŁASKO-KOŚLAWA – wada złożona, wynikająca z przeciążenia stopy – osłabienie mięśni stopy i goleni oraz niewydolności jej układu mięśniowo-więzadłowego. Na skutek przeciążania lub osłabienia stopy, ale również koślawości kolan, dochodzi do osłabienia więzadeł i przesunięcia osi statycznej ku przodowi. Charakterystyczną cechą tej wady oprócz spłaszczenia wysklepienia stopy jest skręcenie pięty na zewnątrz – pronacja stępu i supinacja przodostopia. Pięta opiera się na podłożu brzegiem przyśrodkowym (spłaszczenie sklepień), i pacjent zdziera obcasy butów po stronie wewnętrznej. U dzieci nie występują dolegliwości bólowych, uwagę zwraca jednak przydeptywanie przyśrodkowej strony zapiętków, niekiedy ociężały chód. U dorosłych widoczne są już zmiany zniekształcające, występują także dolegliwości bólowe, które jednak z reguły zmniejszają się po „rozchodzeniu”.
STOPA SZPOTAWA – jest odwrotnością stopy płasko-koślawej, pięta jest skręcona do wewnątrz i opiera się na krawędzi zewnętrznej o podłoże. Przy tej wadzie dziecko zdziera obcas buta po stronie zewnętrznej.
STOPA WYDRĄŻONA – występuje nadmierne wydrążenie stopy między śródstopiem a piętą i skróceniem tego odcinka potocznie zwane wysokim podbiciem. Przyczyn choroby upatruje się na tle rozwojowych zaburzeń w dolnym odcinku rdzenia kręgowego.
Stopa posiada zdolność zarówno utrzymania ciężaru ciała, jak i dostosowywania się do zmian podłoża, obciążenia i ruchów. Te właściwości stopa zawdzięcza układowi więzadeł oraz mięśni zwanych stabilizatorami stopy. Układ więzadłowo-torebkowy stanowi tzw. stabilizatory bierne stopy. Są one tak jakby resorami rozciągającymi się pod wpływem ucisku i powracającymi do stanu wyjściowego dzięki swym właściwościom. Stabilizatory czynne stopy, to układ mięśniowy, a ich działanie polega na wykonywaniu odpowiednich ruchów oraz na stabilizacji stopy podczas obciążenia i chodu.
Wady stóp
Wady stóp rozwijają się w następstwie dysproporcji pomiędzy wytrzymałością mięśni i aparatu więzadłowo-torebkowego a ich obciążeniem. Dysproporcje te są spowodowane głównie przez:
– obniżenie napięcia i siły mięśni – spowodowane np. chorobami mięśni (miastenia, dystrofia mięśniowa), schorzeniami neurologicznymi lub ogólnym wyczerpaniem organizmu (np. w ciężkiej chorobie),
– otyłość i nadwaga,
– zaburzenie krążenia krwi w obrębie kończyny dolnej (np. żylaki),
– długotrwałe unieruchomienie kończyn dolnych,
– przeciążenie stóp długotrwałą pracą lub przebywaniem w pozycji stojącej.
Niekorzystny wpływ na stopy mają przede wszystkim:
– zbyt częste noszenie twardego i zbyt wąskiego w palcach obuwia,
– noszenie zbyt wysokich obcasów,
– noszenie zbyt ciasnych skarpet, rajstop,
– długie przebywanie w pozycji stojącej lub siedzącej,
– powiększenie ciężaru ciała lub stałe noszenie ciężarów,
– przewlekłe choroby sprzyjające ogólnemu osłabieniu mięśni np. krzywica,
– okresy szybkiego wzrostu – okres dojrzewania, kiedy zmniejsza lub zwiększa się dysproporcja między rozwojem układu kostnego i mięśniowego.
Wszystkie wady postawy niestety wykazują tendencje do nasilania się z czasem, dlatego tak ważne jest więc wczesne ich wykrywanie i leczenie. W pierwszej kolejności powinny być wyeliminowane czynniki sprzyjające dalszemu rozwojowi wady. Niekiedy konieczne jest także leczenie operacyjne.